Deprem Psikolojisi: Travma ve Başa Çıkma Yöntemleri

Depremler, fiziksel yıkımların yanı sıra psikolojik etkilere de neden olan travmatik olaylardır. Deprem sonrası psikolojik etkiler, kişiden kişiye değişebilir ve uzun süreli ruhsal sorunlara yol açabilir. Bu makalede, deprem sonrası psikolojik etkiler, travma belirtileri ve başa çıkma yöntemleri hakkında detaylı bilgiler bulabilirsiniz.

Deprem Sonrası Psikolojik Tepkiler

Deprem gibi travmatik olaylar sonrasında, insanlar çeşitli psikolojik tepkiler gösterebilir. Bu tepkiler, normal ve beklenen tepkilerdir ve genellikle zamanla azalır. Ancak, bazı durumlarda, bu tepkiler uzun süreli ve şiddetli olabilir ve profesyonel yardım gerektirebilir.

Akut Stres Tepkileri

Akut stres tepkileri, deprem gibi travmatik olaylar sonrasında ilk saatler ve günler içinde ortaya çıkan psikolojik tepkilerdir. Bu tepkiler, vücudun ve zihnin tehdit karşısında gösterdiği normal tepkilerdir.

Akut stres tepkilerinin belirtileri:

Şok ve İnkâr: Olayın gerçekliğini kabul etmeme, "Bu gerçek olamaz" düşüncesi.
Korku ve Kaygı: Sürekli tetikte olma, yeni bir deprem olacağı korkusu, güvende hissetmeme.
Öfke ve Suçluluk: Yaşananlardan dolayı öfke duyma, hayatta kaldığı için suçluluk hissetme.
Üzüntü ve Yas: Kayıplar için üzüntü ve yas tutma, ağlama nöbetleri.
Çaresizlik ve Umutsuzluk: Kontrolü kaybetme hissi, geleceğe dair umutsuzluk.
Fiziksel Belirtiler: Baş ağrısı, mide bulantısı, iştahsızlık, uyku bozuklukları.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), travmatik bir olay sonrasında ortaya çıkan ve uzun süre devam eden bir psikolojik bozukluktur. TSSB, deprem gibi doğal afetler, savaş, terör saldırıları, ciddi kazalar veya cinsel saldırı gibi travmatik olaylar sonrasında gelişebilir.

TSSB'nin belirtileri:

Yeniden Yaşama: Travmatik olayı rüyalarda veya flashback'ler (ani geri dönüşler) şeklinde yeniden yaşama, olayı hatırlatan durumlarla karşılaşıldığında yoğun sıkıntı hissetme.
Kaçınma: Travmatik olayı hatırlatan düşüncelerden, duygulardan, konuşmalardan, aktivitelerden, yerlerden veya kişilerden kaçınma.
Olumsuz Düşünce ve Duygular: Kendisi, başkaları veya dünya hakkında sürekli olumsuz düşünceler, sürekli olumsuz duygular (korku, öfke, suçluluk, utanç), olaylara ilgi kaybı, başkalarından kopma veya yabancılaşma hissi.
Aşırı Uyarılmışlık: İrritabilite veya öfke patlamaları, düşüncesizce veya kendine zarar verici davranışlar, aşırı tetikte olma, abartılı irkilme tepkisi, konsantrasyon güçlüğü, uyku bozuklukları.

TSSB belirtileri, travmatik olaydan sonra en az bir ay süreyle devam eder ve günlük yaşamı, iş veya okul performansını, sosyal ilişkileri önemli ölçüde etkiler. TSSB, profesyonel yardım gerektiren ciddi bir psikolojik bozukluktur.

Depresyon

Depresyon, deprem gibi travmatik olaylar sonrasında sık görülen bir psikolojik bozukluktur. Depresyon, sürekli üzüntü, ilgi kaybı, enerji azalması ve günlük aktiviteleri gerçekleştirmede zorluk ile karakterizedir.

Depresyonun belirtileri:

Duygusal Belirtiler: Sürekli üzüntü, boşluk veya umutsuzluk hissi, ilgi kaybı, değersizlik veya suçluluk hissi, intihar düşünceleri.
Bilişsel Belirtiler: Konsantrasyon güçlüğü, karar verme zorluğu, yavaş düşünme, olumsuz düşünceler.
Fiziksel Belirtiler: Enerji azalması, uyku bozuklukları (uykusuzluk veya aşırı uyku), iştah değişimleri (iştahsızlık veya aşırı yeme), psikomotor ajitasyon veya retardasyon (hareketlerde artış veya azalma).
Davranışsal Belirtiler: Sosyal geri çekilme, aktivitelere ilgi kaybı, günlük görevleri yerine getirmede zorluk.

Depresyon belirtileri, en az iki hafta süreyle devam eder ve günlük yaşamı, iş veya okul performansını, sosyal ilişkileri önemli ölçüde etkiler. Depresyon, profesyonel yardım gerektiren ciddi bir psikolojik bozukluktur.

Anksiyete Bozuklukları

Anksiyete bozuklukları, deprem gibi travmatik olaylar sonrasında sık görülen psikolojik bozukluklardır. Anksiyete bozuklukları, aşırı korku, endişe ve kaygı ile karakterizedir.

Anksiyete bozukluklarının belirtileri:

Yaygın Anksiyete Bozukluğu: Sürekli ve kontrol edilemeyen endişe, huzursuzluk, gerginlik, konsantrasyon güçlüğü, irritabilite, kas gerginliği, uyku bozuklukları.
Panik Bozukluğu: Tekrarlayan ve beklenmedik panik atakları, panik atak geçirme korkusu, panik ataklardan kaçınmak için davranış değişiklikleri.
Agorafobi: Kaçmanın zor olabileceği veya panik atak geçirildiğinde yardım alınamayabileceği düşünülen yerlerden veya durumlardan korkma ve kaçınma.
Özgül Fobi: Belirli bir nesne veya durumdan (örneğin, yükseklik, kapalı alanlar, deprem) aşırı ve mantıksız korku ve kaçınma.

Anksiyete bozuklukları, günlük yaşamı, iş veya okul performansını, sosyal ilişkileri önemli ölçüde etkiler. Anksiyete bozuklukları, profesyonel yardım gerektiren ciddi psikolojik bozukluklardır.

Deprem Sonrası Psikolojik İlk Yardım

Psikolojik İlk Yardım (PİY), deprem gibi travmatik olaylar sonrasında etkilenen kişilere sunulan insani, destekleyici ve pratik bir yardım yaklaşımıdır. PİY, profesyonel bir psikolojik müdahale değildir, ancak travma sonrası erken dönemde uygulanan ve travma sonrası stres bozukluğu gibi uzun vadeli psikolojik sorunların gelişme riskini azaltmayı amaçlayan bir yaklaşımdır.

Psikolojik İlk Yardım'ın temel ilkeleri:

Temas ve Angajman: Etkilenen kişilerle saygılı ve destekleyici bir şekilde temas kurmak, kendini tanıtmak ve yardım sunmak.
Güvenlik ve Konfor: Etkilenen kişilerin fiziksel ve duygusal güvenliğini sağlamak, temel ihtiyaçlarını karşılamak ve konfor sağlamak.
Sakinleştirme: Aşırı stres tepkileri gösteren kişileri sakinleştirmek, duygusal destek sağlamak ve normalleştirici bilgiler vermek.
Bilgi Toplama: Etkilenen kişilerin acil ihtiyaçlarını ve endişelerini belirlemek, mevcut durumları hakkında bilgi toplamak.
Pratik Yardım: Etkilenen kişilerin acil ihtiyaçlarını karşılamak için pratik yardım sağlamak, problem çözme becerilerini desteklemek.
Sosyal Destek: Etkilenen kişileri aile, arkadaş ve toplum kaynakları ile bağlantılandırmak, sosyal destek ağlarını güçlendirmek.
Başa Çıkma Bilgileri: Stres tepkileri ve başa çıkma yöntemleri hakkında bilgi vermek, olumlu başa çıkma stratejilerini teşvik etmek.
Bağlantılandırma: Etkilenen kişileri ihtiyaç duydukları hizmetler ve desteklerle bağlantılandırmak, sürekli destek sağlamak.

Psikolojik İlk Yardım, deprem sonrası erken dönemde uygulanabilir ve travma sonrası psikolojik sorunların gelişme riskini azaltabilir. PİY, profesyonel bir psikolojik müdahale değildir ve uzun vadeli psikolojik sorunlar için profesyonel yardım gerekebilir.

Deprem Sonrası Başa Çıkma Yöntemleri

Deprem sonrası psikolojik etkilerle başa çıkmak için çeşitli yöntemler bulunmaktadır. Bu yöntemler, kişinin kendi kendine uygulayabileceği veya profesyonel yardım gerektiren yöntemlerdir.

Kendi Kendine Başa Çıkma Yöntemleri

Etkilenen kişilerin kendi kendine başa çıkmasına yardımcı olacak yöntemler şunlardır:

Aile Destekleri: Aile üyelerinin desteğini almak ve bir araya gelmek.
Çocuklar İçin: Çocukların duygularını ifade etmelerine ve olayı anlatmalarına fırsat sağlamak.
Yeniden Güvenlik Oluşturma: Güvenli alanlar oluşturmak ve düzenli rutin takip etmek.
Yeniden Bağlantı Kurma: Toplumla ve arkadaşlarıyla iletişim kurmak.

Profesyonel Yardım Yöntemleri

Profesyonel yardım gerektiren durumlarda aşağıdaki yöntemler kullanılabilir:

TSSB Tedavisi: Psikoterapi ve ilaç tedavisi ile TSSB'nin tedavisi.
Depresyon Tedavisi: Psikoterapi ve ilaç tedavisi ile depresyonun tedavisi.
Anksiyete Tedavisi: Psikoterapi ve ilaç tedavisi ile anksiyete bozukluklarının tedavisi.

Deprem sonrası psikolojik etkilerle başa çıkmak için hem kendi kendine yöntemler hem de profesyonel yardım yöntemleri kullanılabilir. Herkesin durumu farklı olduğu için, en uygun yöntemler kişiden kişiye değişebilir.

Bu uygulama, AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) verilerini kullanarak Türkiye'deki son depremleri göstermektedir. Veriler her 15 dakikada bir güncellenmektedir. Veriler AFAD Deprem Bilgi Sistemi üzerinden alınmaktadır.